Türkiye'de İklim Elemanları

Coğrafya TR 29 Haziran 2017

Türkiyenin iklimini etkileyen faktörleri tek tek ele alırsak ilk olarak Matematik Konum gelir.Türkiye 36° – 42° kuzey enlemleri ile 26° –45° doğu boyları arasında yer alır. Bu konumu iklim özellikleri üzerinde etkili olmuşltur.Türkiye’nin kuzeyinde daha soğuk, güneyinde ise daha s›cak iklim şartlar› hakimdir.Türkiye’de matematik konum özelliğine bağlı olarak ılıman iklim flartları görülür.T

Bunun sonucunda;

4 mevsim özellikleri belirgindir.

Güneyden kuzeye gidildikçe Güneş ışınlarının düşme açısı küçülür.

Kuzeyden gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken güneyden gelenler yükseltir.

Batı rüzgarlarının etkialanındadır.

Kış mevsiminde cephesel yağışların görülmesi.

ÖZEL KONUM

Etrafındaki Denizlerin Etkisi

Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrilidir. Bu özelliğine bağlı olarak kıyı kesimlerinde ılıman iklim şartları görülür ve buralarda yıllık ve günlük sıcaklık farkları azdır.iç kesimlere doğru gidildikçe denizin ılıman etkisi azalır, yıllık ve günlük sıcaklık farkları artar. Kıyı kesimlerinde nemlilik oranı yüksek olduğu için bu kesimlerde yıllık yağış miktarı fazla ve bitki örtüsü iç kesimlere nazaran daha gür olur.

Etrafındaki Karaların Etkisi

Türkiye, batısında Avrupa,kuzeyinde Sibirya, güneyinde ise Arabistan ve Afrika kara kütleleri arasında yer alır. Buna bağlı olarak kış mevsiminde kuzeydeki karakütlelerinin etkisiyle soğuk hava akımları, yaz mevsiminde ise güneydeki kara kütlelerinin etkisiyle sıcak hava kütleleri ülkemizde etkiliolur.

Yerşekillerinin Etkisi

Türkiye’de yeryüzü şekilleri kısa mesafede farklılık gösterir.

Buna bağlı olarak iklim ve bitki örtüsüde kısa mesafelerde çeşitlilik gösterir. Yeryüzü şekillerinin uzanış doğrultusu da iklim üzerinde etkili olmuştur.

Karadeniz ve Akdeniz kyılarında dağlar kıyıya paralel uzanır.Bu kesimlerde denizin ılıman etkisi iç kesimlere sokulamaz.Böylece kıyı kesimlerinde ılıman iklim şartları görülürken iç kesimlerde ise daha sert iklim şartları etkili olur.

Ege kıyılarında ise dağlar kıyıya dik uzanır. Bu kesimde denizin ılıman etkisi denizden 150-200 km kadar iç kesimlere sokulur.

Yükselti

Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir. (1132m). Yükselti batıdan doğuya gidildikçe arttığı için;

Doğuya gidildikçe sıcaklık azalır.

Nem miktarı azalır.

Sıcaklık farkları artar.

Donlu ve karlı gün sayısı artar.

Ürünlerin olgunlaşma süresi uzar.

Yükseltiye bağlı olarak sıcaklığın değişmesi tarım, hayvancılık, yerleşmeve bitki örtüsü üzerinde etkili olur.

Bakı

Türkiye, Kuzey Yarımküre'de orta kuşakta bulunduğu için dağların güneye bakan yamaçları bakı etkisindedir.

Bu yamaçlarda;

Güneşlenme süresi uzundur.

Kalıcı kar alt sınırı, tarım, orman, yerleşme üst sınırı daha yüksektedir.

Ürünlerin olgunlaşma süresi kısadır.

Karadeniz Bölgesi'ndeki dağların ku-zeye bakan yamaçları daha ılıman-dır. Bu durumun nedeni denizelliktir. Bakı etkisine ters düşer.

TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI

SıcaklıkÜlkemizde sıcaklık kıyılarda enlem farkına, iç kesimlerde ise karasallık, yükselti, yerşekillerine göre değişmektedir.

1- Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı: Türkiye'nin yıllık ortalama sıcaklık dağılış haritası incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar.

1. En yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Andolu ile Akdeniz ve Ege kıyılarında görülmektedir.Bu durum üzerinde enlem, basınç merkezleri ve güneyden esen sıcak hava kütlelerinin etkisi bulunmaktadır.
2. Sıcaklık değerleri güneyden kuzeye doğru azalır. Ancak düzenli bir azalma görülmez.Bu durum üzerinde yer şekillerinin çeşitliliği ve denizellik etkili olmuştur.– 
3. En düşük sıcaklıklar  karasallık ve yükseltinin etkisi ile Kuzeydoğu Anadolu ile Doğu Anadolu’da görülür.
4. Yılllık sıcaklık  farkı 24 °C’den fazladır.
5. Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükseltinin artmasına bağlı olarak ortalama sıcaklık değerleri azalır.
6. Karadeniz k›y›lar›nda denizelli¤in etkisiyle s›cakl›k de¤erleri Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’ya göre daha yüksetir. Bu durum enlemin etkisine ters düşer.

2- Ocak Ayı Sıcaklık Dağılışı:

1. En yüksek sıcaklıklar  enlem ve denizelliğin etkisine bağlı olarak Akdeniz kıyılarında  görülür.
2. En düşük sıcaklıklar karasallık ve yükseltinin etkisine bağlı olarak Do¤u Anadolu ile Kuzeydoğu Anadolu’da görülür.
3. Sıcaklık değerleri güneyden kuzeye doğru gidildikçe azalır. Karadeniz kıyılarına yaklaşınca  denizelliğin etkisinden dolayı sıcaklık değerleri tekrar artar.
4. Yükseltinin etkisinden dolayı batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklık değerleri azalır.
5. Kıyı kesimlerde 12 °C’ye kadar yükselen sıcaklıklar Doğu Anadolu’da -15 °C’yekadar düşer.
6. Güneyden kuzeye doğru sıcaklık değişimi bazı yerlerde enlem etkisi ile çelişir.
7. Türkiye’nin büyük bir kısmında ortalama sıcaklık değerleri 0 °C’nin altındadır.

3- Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı

1. Temmuz ayında en yüksek sıcaklıklar  ortalama 30-35 °Cile Güneydoğu Anadolu’da görülür. Bu sıcaklık değerleri üzerinde enlem ve güneydeki çöller üzerinden gelen sıcakve kavurucu hava akımları  etkili olmuştur.
2. En düşük sıcaklıklar Doğu Anadolu ile Kuzeydoğu Anadolu’daki yüksek dağlık bölgelerde görülür. Bu durum üzerinde yükselti etkili olmuştur.
3. En düşük ve en yüksek sıcaklıklar arasında yaklaşık 30°C’lik fark vardır.
4. Batı Anadolu ile Orta Anadolu’da sıcaklık değerleri güneyden kuzeye doğru enlemin etkisine uygun bir şekilde azalır.
5. Türkiye’nin büyük bir kısmında ortalama sıcaklık değerleri 20-25 °C arasındadır.

TÜRKİYE'DE BASINÇ MERKEZLERİ

Türkiye, matematik konumu nedeniyle yaz ve kışmevsimlerinde farklı basınç merkezlerinin etkisi altınagirer.

1. İzlanda Dinamik Alçak Basıncı:60° Kuzey enleminde İzlanda dolaylarından kaynağınıalır. Günlük hareketin etkisiyle oluşmuştur.Türkiye'de yıl boyu etkilidir. Ancak kış aylarında etksidaha fazladır. Kışların ılıman geçmesine neden olur.Türkiyede bol kar yağar.

2. Asor Dinamik Yüksek Basıncı:30° enlemlerindeki Asor Adaları çevresinde oluşur.Türkiye'de yıl boyu etkilidir. Ancak yaz mevsiminde etkisi

daha fazladır. Türkiye'ye kuzeybatıdan gelir ve kuraklık

görülmesine neden olur

3.Sibirya Termik Yüksek Basıncı:Rusya'nın kuzeyinde oluşur. Oluşumunda Dünya'nın şekli etkilidir. Ülkemizde kış aylarında etkisi belirgindir.

Kışların soğuk ve sert geçmesine neden olur.

4 .Basra Termik Alçak Basıncı:Türkiye'de yazın etkilidir. Ülkemize güneydoğudan sokularak sıcaklığı ve buharlaşmayı artırır.

RÜZGARLAR

Türkiye Kuzey Yarımküre'de yer aldığı için kuzeyden gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken güneyden gelenler sıcaklığı yükseltici etki yapmaktadır.

NEMLİLİK VE YAĞIŞ

Ülkemizde kıyı kesimler, iç kesimlere oranla daha nemli olduğu için sıcaklık farkları daha azdır.Buna bağlı olarakta yağış kıyı kesimlerde daha fazladır.

Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili olduğu için kıyı kesimlerinde nem oranı yüksektir.Dolayısıyla kıyı kesimlerinde yıllık ve günlük sıcaklık farkı iç kesimlere göre daha azdır. 

Mutlak nem oranı en fazla Akdeniz Bölgesi'ndedir.

Bağıl nem oranı en fazla Doğu Karadeniz Bölümü'ndedir.

Maksimum nem oranı yaz aylarında en fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndedir.

Buna bağlı olarakta bu bölgede buharlaşma en fazladır.

Türkiye'de Görülen Yağışlar 3 'e ayrılır:

 a.Orografik (Yamaç) Yağışlar:

1. Türkiye’de Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında  hakim olan yağış  türüdür. 
2. Karadeniz üzerinden gelen nemli hava akımları denize paralel uzanan Kuzey Anadolu Dağlarına çarpıp yükselir. Böylece Karadeniz’e paralel uzanan dağların denize bakan yamaçları bol miktarda yağış alır.
3. Nitekim Rize yıllık ortalama 2.350 mm’lik yağış  miktarı ile Türkiye’nin en fazla yağış alan yeridir.
4. Karadeniz Bölgesi’nde kuzeybatıdan gelen rüzgarın etkili olduğu günlerde özellikle Doğu Karadeniz’de yağış miktarı artar.
5. Batı ve Orta karadeniz kesimlerinde dağların  yükseltisi Doğu Karadeniz’e göre daha azdır. Buna bağlı olarak yıllık ortalama yağış değerleri de daha düşüktür.
6. Orta Karadeniz kesimlerinde yağışın Doğu ve Batı Karadeniz’e göre daha az olmasında yükseltinin az olması ile birlikte dağların kıyıya daha uzak olması  da etkili olmuştur.

b. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar:

1. Türkiye’de Orta Anadolu ile Erzurum ve Kars çevresinde etkilidir. 
2. Orta Anadolu’da ilkbahar mevsiminde etkili olur ve bu çevrede yıllık yağışın büyük bir kısmı bu mevsimde görülür. 
3. Bu yağışlar bu bölgedeki halk tarafından kırkikindi yağışlar olarak da ifade edilir. 
4. Erzurum ve Kars çevresinde ise yükselim yağışları yaz mevsiminde görülür ve bu bölgede gür bir çayır örtüsünün ortaya çıkmasına neden olur. 
5. Bitki örtüsünün gür olması  çevrede büyükbaş hayvancılığın yaygınlaşmasına olanak sağlamıştır.

c.Cephesel (Frontal) Yağışlar:

1. Cephesel yağışlar matematik konumun sonucuna bağlı olarak ülkemizde görülür. 
2. Özellikle kış mevsiminde Akdeniz, Ege ve Marmara kıyılarında  etkili olur.

Yağışın Fazla Olduğu Yerler:Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları, Hakkari Bölümü,

Toroslar'ın denize bakan yamaçları, Menteşe yöresi,Yıldız Dağları'nın denize bakan yamaçları.

Yağışın Az Olduğu Yerler:Tuz Gölü çevresi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi,

Doğu Anadolu'nun çukurda kalan kısımları.

NOT:Ülkemizde iç kesimlerde genellikle konveksiyonel, kıyı kesimlerde ise cephe yağışları görülür.

Doğu Karadeniz,Batı Karadeniz ve Antalya Bölümleri'nde dağların kıyıya yakın olmasından dolayı yamaç yağışları görülür.

TÜRKİYE'DE İKLİM TİPLERİ

1.Akdeniz İklimi:En belirgin olarak Akdeniz Bölgesi'nin kıyı kesimlerinde görülür. Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu'nun batısında da etkilidir.

Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.

Yağışlar genellikle cephesel kökenlidir.

Yaz ve kış arasındaki yağış farkı oldukça fazladır.

Yazın kurak geçmesinin nedeni ise alçalıcı hava hareketidir.

Yıllık yağış miktarı 600 - 1000 mm arasıdır.

Yaz sıcaklık ortalaması 28°C - 30°C kış ortalaması ise 8°C - 10°C arasıdır.

Kar yağışları ve don olayına çok az rastlanır.

Bitki örtüsü makidir.

En fazla yayılma alanı Ege Bölgesi'ndedir.Bunun nedeni dağların kıyıya dik uzanmasıdır.Makilerin Akdeniz'de 800 m, Ege'de 600 m ve Marmara'da 400 m'ye kadar görülmesinin nedeni enleme bağlı olarak sıcaklığın düşmesidir.

2. Karasal (Step) iklim

İç bölgelerimizin tamamında görülen etki alanı en geniş olan iklimdir.

Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve kar yağışlıdır.

En yağışlı mevsim ilkbahardır. Yağışlar genellikle konveksiyonel şeklindedir.

Deniz etkisine uzak kaldığı için nem oranı azdır. Bundan dolayı sıcaklık farkı fazladır.

Yıllık yağış miktarı 300 - 500 mm dolaylarındadır.Kış sıcaklık ortalaması 1°C - 2°C civarıdır.Kar yağışlarına sık rastlanır.

Bitki örtüsü bozkırdır. Yükseltinin arttığı yerde yağış arttığı için yer yer ormanlara rastlanır.

3. Karadeniz İklimi

Sadece Karadeniz'in kıyı kesimlerinde görülür.

Yazları serin, kışları ılık, her mevsim yağışlı geçer.

En fazla yağış sonbaharda, en az ilkbaharda düşer.

Yıllık yağış miktarı Doğu Karadeniz'de 2000 - 2500 mm, Batı Karadeniz'de 1000 - 1500 mm, Orta Karadeniz'de ise 700 - 1000 mm civarıdır.

Bölümler arası bu farklılığın görülmesinin nedeni dağların kıyıya uzaklığı ve yükseltilerinin farklıolmasıdır.

Kar yağışına çok az rastlanır.

Yağışlar genellikle yağmur şeklindedir ve yamaç yağışları görülür.

Yaz sıcaklık ortalaması 20°C - 22°C, kış sıcaklık ortalaması 5°C - 6°C civarıdır.

Bitki örtüsü karışık ormanlardır.Kıyı kesiminde geniş yapraklı ormanlar görülür.

Türkiye'de bulutluluk oranının fazlalığından dolayı güneşlenme süresinin en az olduğu iklimdir.

4. Sert Karasal İklim

Denizden uzak ve yükseltisi fazla olan alanlarda görülür.

Erzurum - Kars çevresinde belirgindir.

Kışları uzun ve sert, yazları kısa, serin ve yağışlı geçer.

Kış aylarında kar yağışlı gün sayısı ve karla örtü➪ ➪lü gün sayısı fazladır.Yıllık yağış miktarı 500 - 600 mm civarıdır ve yağışlar konveksiyonel oluşumludur.

Yaz sıcaklık ortalaması 17°C - 20°C civarı, kış sıcaklık ortalaması 5°C dolaylarındadır.

Bitki örtüsü yaz yağışı ile yeşeren çayırlardır.Bu bitki örtüsünün bulunduğu yerlerde büyükbaş hayvancılık faaliyetleri yoğun olarak yapılmaktadır.

TÜRKİYE’DE DONMA OLAYI

Donma olayının en fazla yaşandığı yerler karasal iklimin etkili olduğu yerlerdir. Bunlar arasında Erzurum – Kars çevresi donma olayının en uzun sürdüğü bölgedir.

Buralarda yılın 4-5 ayında donma olayı görülmektedir. Erzurum – Kars çevresinin yüksek olmasına ve deniz etkisine kapalı olması donma olayının etkili olmasını ve donma olayının gerçekleştiği gün sayısının fazla olmasına neden olmuştur.

Türkiye’de donma olayının yaşandığı en az kesimler Akdeniz ve Ege kıyılarıdır. Özellikle Akdeniz kıyılarında  donma olayının  etkisi son derece az olur.

Yıl içinde donma olayının yaşandığı gün sayısı ortalama2-3 civarındadır.Donma olayı ulaşım, tarım ürünleri, hayvancılık vb faaliyetleri etkileyerek insan yaşamı üzerinde çeşitli olumsuzluklara neden olur.

TÜRKİYE’DE SİS OLAYI

 Nemli havanın yeryüzüne temas etmesiyle gerçekleşen  bir yoğuşma olayıdır. Sis olayının en fazla yaşandığı yerler Karadeniz kıyılarıdır.

Karadeniz kıyılarında  da özellikle Doğu Karadeniz kıyıları sisli gün sayısının en fazla olduğu yerlerin başında gelir. Bu bölgeyi Marmara, Ege ve Akdeniz kıyıları takip eder.

Türkiye sis olayının  en az yaşandığı yerler  Güneydoğu Anadolu ile Orta Anadolu’dur.

Sis olayı kara ve deniz trafiğinin  aksamasına neden olarak günlük yaşamı zorlaştırır.

Bunu Paylaşabilirsiniz.