Türkiye'de Yerleşmeler

Türkiye'de Yerleşmeler

Coğrafya TR 20 Mayıs 2020

Türkiyede yerleşmeleri incelediğimizde en basit şekilde değerlendirdiğimizde iki şekilde ele almaktayız  kır yerleşmeleri ve kent yerleşmeleri olarak;

A) COĞRAFİ DOĞAL FAKTÖRLER
 YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ :
1-Dağların uzanışı:Dağlar genelde doğu-batı doğrultusunda uzanır.Bu nedenle kıyılar daha kalabalık nüfuslanmışlardır.
2-Eğim:Türkiye dağlıktır.Dağlık olan bölgeler (D.Anadolu, D.Karadeniz,Akdeniz’in iç kısımları)seyrek nüfuslanmışlardır.
3-Bakı:Dağların güneye bakan ynedenlerı daha sıcaktır.Tarım ve yerleşme faaliyetleri nedeni ile güney ynedenlerı daha çok nüfuslanmışlardır..
4-Yükselti:Yüksek olan dağlar,Erzurum-Kars platoları gibi yerler yükselti nedeni ile seyrek nüfusludurlar.Alçak olan kıyı kesimleri ise daha çok nüfuslanmışlardır.
TOPRAK ÖRTÜSÜ:Toprakların çok verimli olduğu Çukurova,Ege ovaları gibi yerler kalabalıktır.
BİTKİ ÖRTÜSÜ:Çok ormanlık olan Batı Karadeniz ve Toroslar seyrek nüfuslanmış yerlerdir.
İKLİM:
 1-Yağış:Ülkemizin çok yağış alan yerleri daha kalabalıktır.Menteşe Yöresi,Hakkari çevresi gibi yerler çok yağış almalarına rağmen dağlık oldukları hedefiyle az nüfuslu yerlerdir.
 2-Sıcaklık:Kış ayları daha sıcak,ılıman geride bıraktığımız kıyı kesimleri, soğuk ve sert kış şartlarının hüküm sürdüğü iç bölgelere göre daha çok nüfuslanmışlardır.
 
B) COĞRAFİ BEŞERİ FAKTÖRLER
1-BİLİM ve TEKNOLOJİ ETKİSİ:Örn.Teknolojik kent olan İstanbul çok nüfuslanmıştır.
2-İÇ ve DIŞ GÖÇLER:Göç alan bölge ve iller kalabalıktır.Göç veren Doğu Karadeniz gibi yerler de nüfus azdır.
3-ULAŞIM:Ulaşımı iyi olan yerler çok nüfuslanır. Kara,hava,demir ve deniz yollarının geliştiği Marmara ve Ege Bölgelerinin nüfusları çokdır.
4- EKONOMİ:
a-Turizm:Turistik yörelerimizden olan Antalya,Bodrum, Marmaris,İstanbul gibi yerler nüfusu çekerler.
b-Sanayi:Sanayinin geliştiği illerimiz ve bölgelerimizin (Marmara,Ege gibi) çok nüfuslanması.
c-Ticaret:Ticaret kentleri çok nüfuslanır.Örneğin, Samsun’un, Trabzon’un diğer Karadeniz kentlerine göre daha çok nüfuslanması gibi.
d-Tarım: Çok verimli olan Ege ovaları,Çukurova gibi yerler sık nüfuslanırlar.
e-Hayvancılık:Hayvancılık faaliyetinin yoğun olduğu yerler az nüfuslanırlar.Örneğin,D.Anadolu Bölgesi gibi.
f-Madencilik:Maden yöreleri çok nüfus alır. Zonguldak gibi merkezleri örnek verebiliriz.
g-Ormancılık:Orman yöreleri çok nüfuslanmazlar. Batı Karadeniz,Toroslar gibi.
h-Balıkçılık:Doğu Karadeniz kıyı kesiminin sık nüfuslanmasında balıkçılık faaliyetlerinin etkisi vardır.
 Türkiye'de yerleşmeleri etkileyen faktörler
 TÜRKİYE'DE YERLEŞMELER:
 YERLEŞME NEDİR?
Sürekli ya da geçici olarak yaşanılan yer.
BAKTIĞIMIZDA TÜRKİYE NEDEN ESKİ BİR YERLEŞİM YERİDİR ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Türkiye’de yerleşme izleri 20.000 yıl öncesine dayanır. Bunun nedenleri şunlardır:
1-Elverişli coğrafi konumu
2-Su kaynaklarının bolluğu
3-Topraklarının verimli olmasıdır
4-İklimlerinin yaşamaya uygun ve ayrıntılı olması
5-Yeraltı ve yerüstü kaynaklarının zengin olmasıdır.
KIR VE KENT YERLEŞMELERİ BİRBİRİNDEN NASIL AYRILIR?
a-Nüfusuna gore
b-Mülki (İdari ) yapısına gore
c-Konut (Hane )sayısına gore
d-Yaptığı ekonomik faaliyete gore

 
Türkiye'de Yerleşmelerin Sınıflandırılması

TÜRKİYEDE KIR YERLEŞMELERININ ÖZELLIKLERİNE BAKILDIĞINDA İSE :
1-Nüfuslari azdır.
2-Dayanışma yüksektir.
3-Toprak ve hayvancılık asli geçim kaynağıdır.
4-Sınırları dardır.
5-Cami,okul,çeşme,mera, ……gibi ortak malları vardır.


TÜRKİYEDE YERLEŞMELERİ DOKULARINA GÖRE KIR YERLEŞMELERİ:   

         
A)TÜRKİYEDE DAĞINIK KIR YERLEŞMELERİNE BAKARSAK:
 Yerşekillerinin engebeli, tarım topraklarının az ve dağınık, yağışın ve su kaynaklarının bol olduğu yerlerdeki yerleşmelerdir.
Örn. D. Karadenizdeki “MAHALLE ‘’ adi verilen yerleşmeler dağınık yerleşmeler konusunda bu konuda verilebilecek en güzelörnektir.

 B)TÜRKİYEDE TOPLU YERLEŞMELERE BAKILDIĞINDA :
Özellikle dikkatimizi çeken Yerşekillerinin düzlük ve sade bir görünüme sahip olmalarıdır,tarım bakımından topraklarının fazla,sulama bakımından değerlendirildiğinde su kaynaklarının ve yağışın az bulunduğu yerlerdeki yerleşmelerdir.
İç Anadolu, Güneydoğu, Marmara ve Ege ‘de yerleşmeleri nicelediğimizde bu türde  yerleşimler dikkatimizi çeker.

I-ÜLKEMİZDEKİ KÖYLERİMİZ:
 KÖY:Geçim kaynaklarının tarım ve hayvancılık olduğu ,100-2000 nüfuslu,ortak malları olan en küçük idari birime denir. Yönetim MUHTARLIKTIR. Toplam aşağı yukarıya 36.000 köyümüz vardır.
 NOT:Ülkemizdeki hızlı kentleşme ile birlikte köylerimizin sayıları ve nüfusları hızla azalmaktadır.
TÜRKİYEDE KÖY TİPLERİ
a-Ova Köyleri:Marmara, İç An. , Ege , Güneydoğu A. gibi düzlük bölgelerin köyleridir.Tarım önemlidir. Toplu bir yerleşim yapıları vardır.Alt yapı sorunları genelde yoktur.

 
b-Türkiyede Bir diğer yerleşme Yolboyu köylerimizdir:

Bunlar genel olarak bir kara ya da trenyolu çevresinde kurulmuş ve gelişmişlerdir.Bu köylerimiz Yola paralel gelişirler uzanırlar.Yolun önemine görede gelişirler. Alt yapı problemleri genel değerlendirdiğimizde sonradan geliştikleri için azdır.

 

c-Türkiyede Yamaç ve vadi köyleri değerlendirdiğimizde:Bu köylerin bir dağın yamacında ya da vadide kurulmuş köyler olduğunu görürüz.Bu köylerde etkin ekonomik faaliyet ve geçimlerini hayvancılık olduğunu görürüz.Ekonomik kaynakları çeşitli olmadıklarından az gelişirler . Bu köyler gelişim yavaş olduklarından alt yapıya önem vermezler problemleri çoktur.Karadeniz bölgesinde , Akdeniz bölgesinde  ve Doğu Anadoludaki köylerimizin bir çoğu bu şekilde yerleşmelerdir.

 
d-Orman Köyleri:Orman işleri asli geçimdir. Gelişemezler.Batı Karadenizdeki köyler örnek verilebilir.
II-KÖY ALTI YERLEŞMELERE BAKARSAK:
 Köy altı: Köyden küçük, köy muhtarlığına bağlı geçici ya da sürekli yerleşmelerdir.Yaklaşık 38.000 köyaltımız vardır.Çeşitli bölgede farklı adlar almışlardır.
 
 KÖY ALTLARI NEDEN ORTAYA ÇIKMIŞTIR?
Bu sebepleri maddeleştirdiğimizde 
1-Dağınık araziler ve toprak yetersizliği
2-Bağımsız yaşama isteği (Baba ocağından kaçma )
3-Anlaşmazlıklar (Kan davası,tore,….. vb.)
4-Hayvancılık yapma isteği
5-Kanunsuz olarak devlet arazilerine yerleşme istekleri …. gibidir.
                                           
   A-SÜREKLİ KÖY ALTI YERLEŞMELER:
1-MAHALLE:25-30 hanedir.D. Karadenizde görülürler.Evler birbirinden km.lerce uzaklıktadır.Altyapı sorunları çoktur.(Ulaşım… gibi.)
2-MEZRAA:25-30 hanelidir. Doğu ve Güneydoğu bölgesinde oldukça yaygındır.Geçim tarım ve hayvancılıktır. Bu tip yerleşmeler yapısal ve nüfüs olarak büyüdüklerinde “köy olurlar”.
3-ÇİFTLİK:1-2 hanelidirler.Ahır samanlık vb. Eklentileri vardır. Tarım ve bahçe işleri yapılır. İç, Ege , Marmara da yaygındır.
4-DİVAN:25-30 hanelidirler. Bağ bahçe işleri geçim kaynağıdır.Batı Karadenizde yaygındır.                                     
 B-GEÇİCİ KÖY ALTLARI:
5-YAYLA:1-5 hane. Hayvancılık yapılır.Yüksek yerlere kurulurlar.D. Karadeniz , Toroslar ,Doğu Anadolu
6-AĞIL:1-2 hane. Küçükbaş hayvancılık yapılır.Doğu Anadoluda yaygın.
7-KOM: 1-2 hane . Küçükbaş hayvancılık yapılır. D. Anadoluda yaygındır.
8-DAM:Genellikle tek hane .Bahçe işleri. Ege ve Maramrada.
9-OBA: 10-15hane Konutlar kıl çadırlardan yapılmıştır.Hayvancılık yapılır. Akdeniz, İç A.
10-BAĞ EVİ: Tek ev . Batı Anadoluda. Hasat zamanı gidilir.
11-DALYAN: Ege ve Akdeniz kıyılarındaki 1-2 haneli balıkçılık yerleşmesidir.
12- Maden ve taş Ocakları da köyaltı grubuna dahil edilebilir.!!!
 
Türkiye’de Kırsal Konut Tipleri olarak incelediğimizde 
Dünya’nın her yerinde olduğu gibi Türkiye’de de konut tiplerini belirleyen etmen iklim koşulları olduğunu görürüz. Hem de jeolojik yapı, bitki örtüsü gibi doğa doğal koşullar da konut tiplerini belirlemektedir. Ülkemizde ekonomik ve kültürel gelişme, doğal çevrenin konut tipleri üzerindeki etkisini azaltmaktadır.
 
A-Kerpiç Evler : Kerpiç evlerde yapı malzemesi olarak killi toprak kullanılmaktadır. Killi toprak samanla karıştırılarak çamur haline getirilir, kalıplara dökülerek kurutulur. Kerpiç evler, yağışların az, iklimin kurak olduğu İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak görülür.
 B-Taş Evler : Arazinin dağlık olduğu, ağacın ve toprağın yeteri kadar bulunmadığı yerlerde yaygın olan konut tipidir. Yapı malzemesi olarak kullanılan taşlar genellikle yakın çevreden karşılanır. Akdeniz’de Toros Dağları, İç Anadolu’da Nevşehir, Ürgüp Yöresi, Güneydoğu Anadolu’da Mardin Yöresi taş evlerin yaygın olduğu yerlerdir.
 C-Ahşap Evler : İklimin nemli ormanın bol olduğu yerlerde yapı malzemesi olarak ağacın kullanıldığı konut tipidir. Ahşap evler ormanların geniş yer kapladığı Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olarak kullanılır.
 
D-Hımış Evler: Bazı yörelerde ağaçla birlikte taş ya da kerpiç de kullanılır. Bu tip evlere orman kenarı bölgelerde rastlanır.
 
E-Betonarme Evler : Yapı malzemesi olarak demir, beton ve tuğlanın kullanıldığı konut tipidir. Son yıllarda kullanımı artan betonarme evler, sanayileşme nedeniyle   Marmara ve Ege Bölgesi’nde yaygın olarak görülür.
 
F-Prefabrik    Evler :Bu konutların parçaları hazırdır . Kolay ve kısa sürede monte edilir . Olağanüstü durumlarda ( doğal afetler sırasında kullanılır.)   Geçici konutlardır.
 
      ŞEHİR:
Nüfusu 5000 in üzerinde, çok ayrıntılı farklı çeşitli ekonomik fonksiyonu olan büyük yerleşmelere denir.( Özelliklerine baktığımızda 
a- BU yerleşmelerin Nüfusun çok olması 
b- Bu yerleşmelerin İş ve meslek çeşitliliği 
c- Bu yerleşmelerin Büyük idare merkezleri olması 
d-Bu yerleşmelerin İşbölümünün olması vede İnsanlar arasında dayanışmanın az olması dikkatimizi çeker.
 
 II-ŞEHİRLER :    
   İdari olarak; Kasaba (Belde):Kaymakamlığa bağlı yerleşim.    
İlçe(Kaza)Kaymakamlık ve Vilayet (il) :Valiliktir.
     Hem de şehirler yerel idare olarak BELEDİYE VE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE şeklinde idare edilir.
TÜRKİYE'DE ŞEHİRLERİN SINIFLANDIRILMASI :
  A-NÜFUSLARINA GÖRE :                                                        
1-Küçük Şehirler: 5000- 25.000 arasında.                                       
Tarım ve idare şehirleridir.Örn.Kaymaz,                 
Çifteler,Batburt, Ardahan………
2-Orta şehirler: 25.000- 100.000 arası nüfuslu.
Bozhüyük, Polatlı, Bartın, Gümüşhane…..
3-Büyük şehirler:100.000- 1.000.000 arası nüfuslu.
Esk. Kayseri Konya, Izmit………
4-Çok büyük şehirler: Ank. ,İzmir……
5-Metropoller: İstanbul.
 B-TÜRKİYE'DE ŞEHİRLERİ FONKSİYONLARINA GÖRE AYIRDIĞIMIZDA :

1-TARIM ŞEHİRLERİ:Temel fonksiyon tarım ve hayvancılıktır.Küçük pazarları ve tesisleri vardır.Bu yerleşmelere örnek olarak .Çifteler, Polatlı, Susurluk, Kilis gibi şehirleri verebiliriz.
2-TİCARET ŞEHİRLERİ: Temel fonksiyon ticaret, imalat,bankacılıktır.Büyük pazarları , panayırları ,fuarları alış veriş merkezleri vardır. Örnek olarak ülkemizden Kayseri Gaziantep, Diyarbakır, Bursa, Erzurum gibi şehirleri örnek verebiliriz.
3-LİMAN ŞEHİRLERİ: “Geniş hinterlandları” vardır.”Serbest bölgeleri vardır”. İthalar ve ithalat yapılır. Depo, antrepo, gümrük tesisleri vardır.İzmit, İzmir, İst. Mersin ,Samsun Trabzon……….
  SERBEST BÖLGE NEDİR? ÜLKEMİZDE NERELERDE HANGİ ŞEHİRLERDE VARDIR?
   Ticari anlamda aklınıza her türlü ticaret malının serbest olarak yani gümrük işlemlerine tabi olmadan en az enerjiyle en çok iş yapılacak şekilde satıldığı limanlara bağlı özel yer. Buralardaki satış yerlerine “free shop” adı da verilir.Antalya,Mersin ,Trabzon,vede İzmir’de serbest bölgeler vardır.

 

HİNTERLAND NEDİR NE ANLAMA GELMEKTEDİR? Bir liman kentini ticari anlamda kaynakları ile besleyen ve büyümesini gerçekleştiren etrafındaki çevresindeki bölgeye denir. (ARD BÖLGE de denilmektedir.)
 KISACA : Hinterland (ARD BÖLGE) varlıklı değilse kent ve liman gelişmez. Mesela Sinop’un etrafı dağlık bulunduğu amacıyla hinterlandI zayıf kalmıştır fakirdir ve Sinop gelişememiştir. Tüm Ege İzmir ‘in hinterlandı  bulunduğu amacıyla İzmir çok gelişmektedir büyümesi düzenlidir.Tüm Türkiye'yi ele aldığımızda beslediği kent İstanbuldur Türkiye İstanbul’un hinterlandıdır.

 
4-SANAYİ ŞEHİRLERİ : Sanayi ön plandadır.Esk. Bursa, Adana, İzmir, Adapazarı gibi illerimiz

5-MADEN ŞEHİRLERİ: Maden ve enerji kaynaklarına yakın kurulmuşlardır.Zonguldak, İskenderun, Batman, Soma  gibi şehirlerimiz göze çarpar.
6-TURİZM ŞEHİRLERİ OLARAK : Doğal ve tarihi güzellikleri vardır.Bir çok dinlenme tesisine sahiptirler.El sanatları yaygındır.Marinaları vardır. Antalya, Bodrum, Marmaris, Kuşadası, Ürgüp
7-ULAŞIM ŞEHİRLERİ : Bu şehirlerimiz yol kavşaklarında kurulmuşlardır.Ulaşım olarak değerlendirildiklerinde Her yöne ulaşımları vardır. AFYON, ANKARA, Eskişehir. SİVAS illerimiz.
8-İDARİ ŞEHİRLER : Başkentlik ilk görevleridir. Ülkemizin başkenti ANKARA örnek verebiliriz.
9-ÜNİVERSİTE KÜLTÜR ŞEHİRLERİ. : Bir çok üniversite bünyesinde taşır. Opera, tiyatro konferans gibi sosyal merkezleri vardır. İzmir Eskişehir İstanbul Bursa 
10-DİNİ ÖZELLİĞİ OLAN ŞEHİRLER: Kutsal olan değerleri ,tarihi yapıları vardır. Konya gibi Mevlana gibi Her ne olursan Gel anlayışına sahip olması insanları çağırması , Hacıbektaş, Şanlıurfa, Efes antik şehiri , gibi yerleşmeleri örnek verebiliriz..
11-ASKERİ ŞEHİRLER. : Nüfuslarının önemli bir kısmı askerdir.Alay ve garnizonları vardır. Askeri üsleri ve hava alanları vardır. Örneğin ülkemizden Polatlı, Keşan, Çorlu, Lüleburgaz ,Burdur, Amasya ,Manisa,Eğirdir
  Ayrıca bazı Şehirler birtakım hallerde ve özellikte birden  fazla fonksiyona sahip olabilirler.

Bunu Paylaşabilirsiniz.

Kıta nedir ve kaç tane kıta vardır?

Coğrafya TR 14 Ocak 2024

YKS'ye Hazırlık Bambu Ağacına Benzer

Coğrafya TR 12 Şubat 2023

Adı Günümüzde Var Olmayan Ülkeler

Coğrafya TR 12 Şubat 2023

Pharos-İskenderiye Feneri

Coğrafya TR 12 Şubat 2023

Büyük Rift Vadisi Nereye Diyoruz

Coğrafya TR 07 Şubat 2023

Ökümen

Coğrafya TR 17 Aralık 2020

Aysberg

Coğrafya TR 01 Ocak 2021

Anökümen

Coğrafya TR 17 Aralık 2020

Aerosol

Coğrafya TR 01 Ocak 2021

Abrazyon Platformu

Coğrafya TR 16 Aralık 2020