Haritalar
Coğrafya TR 19 Mayıs 2020
Harita Nedir?
İnsan yaşantısında kolaylık sağlamak amacıyla yapılır. Harita, bize rehberlik yapar. Yeryüzünün tamamını veya bir kısmını belli bir oran dahilinde (ölçek) kuşbakışı şeklinde küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasına harita denir. Bir harita çizilirken, ilk iş amaca uygun yöntemi belirlemek gerekir.
Harita Çizilirken Dikkat Edilecek Unsurlar:
1) Amaç belirlenir buda diğerleri üzerinde netleştiricidir.
2) Yöntem belirlenir.
3) Alan belirlenir. ( koordinatlar, sınırlar )
4) Ölçek belirlenir.
5) Lejant belirlenir. ( Harita da kullanılacak olan semboller )
Harita Çizim Yöntemleri
1) İzohips ( Eş Yükselti Eğrisi ) Yöntemi
Deniz seviyesine göre aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle oluşturulmuş haritalara izohips yöntemi ile çizilmiş haritalar denir. Bu yöntem de çizgiler iç içe kapalı eğriler oluşturur. En dıştaki eğri en alçak noktayı en içteki eğri en yüksek noktayı gösterir. Eğrilerin sık geçtiği yerde eğim fazla seyrek geçtiği yerde eğim azdır. Kıyı çizgisi 0 metre eğrisidir. Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan eğrilere de izobot (eş derinlik) denir. 0 metre eğrisi izobat veya izohipsin başlangıç eğrisidir. “ Bu yöntem harita çiziminde en sık kullanılan yöntemdir. ” Bazen renkler de kullanılabilir.
2) Kabartma Yöntemi
Bu yöntemde yükselti değerleri küçültülerek kabarmış bir şekilde gösterilir. Üç boyutlu ve gerçeğe en yakın haritalardır. Yeryüzü şekillerini en iyi gösterin haritadır fakat yapılışı maliyetli ve taşınması zor olduğu için pek yaygın olarak kullanılmaz. Günümüzde bu tür haritalar plastikten yapıldığı için daha ucuz imal edilmektedir. Daha da kullanışlı hale gelmiştir.
3) Renklendirme Yöntemi
Her rengin belli bir yükselti değeri vardır. Renklendirilerek yeryüzü kabarıyormuş gibi bir his uyandırarak yer şekilleri gösterilmeye çalışılır. Genellikle fiziki haritalar da ve topoğrafya haritalarında kullanılır. En yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biridir. 0-500 arası yeşil, 500-1000 arası sarı, 1000-1500 arası turuncu, 1500-4500 arası kahverengi, 4500-yukarısı beyazdır. Yukarıda ki haritada Çukurova yeşil ve Konya ovası sarı renkle gösterilmiştir. Bu bize bu ovaların yükselti değerlerinin( rakımlarının) farklı olduğunu göstermektedir.
4) Tarama Yöntemi
Bu yöntemde de yer şekilleri tarama yoluyla gösterilmeye çalışır. Çizgilerin sık, kısa ve kalın olduğu yerlerde eğim fazla, seyrek, ince ve uzun olduğu yerlerde ise eğim azdır. Düz yerlerde boş bırakılır.
5) Gölgelendirme Yöntemi
Haritanın bir köşesinden 45°’lik eğimli bir şekilde ışık vurdurulur. Aydınlık olan yerde eğim fazla, gölge olan yerde ise eğim azdır. Renklerin tonuna göre eğim şekli anlaşılır.
Kullanım Amaçlarına Göre Haritaları Sınıflandırdığımızda;
Harita çiziminde ilk önce amaç belirlenir. Her haritanın da amacı farklıdır. Haritanın ismi, amaca göre konur. Hemen her konuda harita çizilebilir. (neyi, nasıl, ne şekilde çizeceğiz buna karar vermemiz için gereklidir.)
PROJEKSİYON TİPLERİ
Dünya’nın şekli geoit olduğu için düzlem üzerine aktarmak zordur. Bu nedenle bozulmayı en aza indirmek için değişik yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlere projeksiyon yöntemleri (izdüşüm yöntemleri) denir. Dünya’nın şekli geoit olduğu için düzlem üzerine aktarırken muhakkak bozulma olur. Yani, hatasız harita olmaz.
En iyi harita modeli, küre üzerine çizilir.
1) Konik Projeksiyon
Dünya’nın çevresine koni şeklinde bir kağıt sarılmasıyla oluşturulur. Koni de teğet geçen yerler (45° enlemi) en az hata ile aktarılır. Orta enlemlerden (45° enlemi) uzaklaştıkça bozulma artar. En iyi orta enlemler ve çevresini gösterir.
2) Düzlem Projeksiyon
Kutuplar ve çevresini en iyi gösterin yöntemdir. Çünkü; Dünya kutuplardan basık olduğu için bu yöntem Dünya’nın herhangi bir yerin çiziminde kullanılabilir. Daha çok büyük ölçekli haritaların ve dar alanların çiziminde kullanılır.
3) Silindirik Projeksiyon
En iyi ekvator ve çevresini gösterir. Çünkü ekvator teğet geçer. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe hata (bozulma) artar. Daha çok geniş alanların çiziminde yararlanılır. Deniz ve hava ulaşım haritaları, bu yöntemden yararlanarak çizilir.
HARİTADA ÖLÇEK DEĞİŞTİKCE NELER DEĞİŞİR
A haritası büyük ölçekli bir haritadır. B haritası küçük ölçekli bir haridadır.
Burayı iyice öğrenmeliyiz vede oldukça kolaydır hangisi küçük ölçekli hangisinin büyük ölçekli olduğu aralarındaki farklar önemlidir.
Haritalarda Uzunluk Hesaplamaları
Gerçek Uzunluk Bulma
Soru: A ve B kentleri arası 1/500.000 ölçekli bir haritada 12 cm gösterilmiştir. Bu iki kent arası kaç km’dir.
1cm 5km
12cm x 500.000 cm = 5 km
1.x=12.5
X=60 km
Soru: A ve B kentleri arası 1/800.000 ölçekli bir haritada 24 cm gösterilmiştir. Bu iki kent arası kaç km’dir?
1cm 8km
24cm x 800.000 cm = 8 km
1.x=24.8
X=192 km
Haritada uzunluğu bulmada hesaplamada izlenecek yollar
Soru: Gerçekte 1800 km olan A ve B arası 1/300.000 ölçekli bir harita da kaç cm gösterilir
1cm 3km 1/300.000cm= 3 km
X 1800km
3x =1800 km
x = 600 cm
Soru: Gerçekte 620 km olan A ve B şehirleri arası 1/500.000 ölçekli bir haritada kaç cm gösterilir?
1cm 5km
x 620
5x = 620
x =124 km
Ölçek Nasıl Bulunur? Ölçek hesaplamayı nasıl yaparız?
Soru: Gerçekte 350 km olan A ve B kentleri arası, bir haritada 10 cm gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?
10cm 350km
1cm x 1/3500.000cm=350km
10.x=350.1
10x=350
x=35km
Soru: Gerçekte 400 km olan A ve B kentleri arası, bir haritada 8cm gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?
8cm 400km
1cm x
x.8=400.1 1/50km=50.000.00cm
8x=400
X=50km
Haritada Alan Hesaplamalarında İzlenecek Yol
Gerçek Alan Bulma
Soru: 1/400.000 ölçekli bir haritada, bir göl 4cm² gösterilmiştir. Bu gölün gerçek alanı kaç km² dir?
1cm² 16km²
4cm² x
1.x=16.4 1/400.000 cm= 4 km.
X=64km²
Soru: 1/600.000 ölçekli bir haritada bir arsa 3cm² gösterilmiştir. Bu arsanın alanı kaç km’dir?
1cm² 36km²
3cm² x 1/600.000cm=6km
1.x=36.3
x=108km²
Haritadaki Alanı Bulma
Soru: Gerçekte 400km² olan bir yer 1/200.000 ölçekli bir haritada kaç cm² gösterilir?
1cm 4km²
X 400km² 1/200.000cm=2km
x.4=400.1
x=100cm²
Soru: Gerçekte 500km² olan bir yerde 1/500.000 ölçekli bir haritada kaç cm² gösterilir?
1cm 5km
1cm² 25km²
X 500km²
x.25=500.1 1/500.000cm=5km
x=20cm²
Haritanın Ölçeğini Bulma
Soru: İki kent arası uzaklık 10km’dir. Bir haritada bu uzaklık 10cm ile gösterildiğine göre haritanın ölçeği nedir?
10cm 10km
1cm x
10.x=10.1
x=1 = 1/100.000km
Soru: İki kent arası 1200km’dir. Bir haritada bu uzaklık 60cm ile ölçüldüğüne göre haritanın ölçeği nedir?
60cm 1200km
1cm x
x.60=1.1200
x=20 = 1/200.000
Gerçek Alan Bulma
Soru: 1/500.000 ölçekli bir haritada 3cm² gösterilen bir gölün gerçek alanı kaç km²’dir.
1cm 5km
1cm² 25km²
3cm² x 1/500.000cm=1/5km
x.1=3.25
x=75km²
Soru: 1/400.000 ölçekli bir haritada 25cm² gösterilen bir alan gerçekte kaç km²’dir?
1cm 4km
1cm² 16km²
25cm² x 1/400.000cm=4km
x.1=16.25
x=400km²
Haritadaki Alanı Bulma
Soru: Gerçekte 96km² olan bir göl, 1/400.000 bir haritada kaç cm² olarak gösterilir?
1 cm 4km
1cm² 16km²
X 96km² 1/400.000cm=4km
x.16=96.1
x=6cm²
Soru: Gerçekte 600km² olan bir göl, 1/1000.000 ölçekli bir haritada kaç cm² olarak gösterilebilir?
1cm 10km
1cm² 100km²
X 600km² 1/1000.000cm=10km
x.100=600.1
x=6cm²
Gerçek Uzunluk Bulma
Soru: 1/3000.000 ölçekli bir haritada 4cm olarak gösterilen bir uzunluk, gerçekte kaç km’dir?
1cm 30km
4cm x 1/3000.000cm=30km
x.1=4.30
x=120km
Soru: 1/400.000 ölçekli bir haritada 2cm olarak gösterilen bir uzunluk, gerçekte kaç km’dir?
1cm 4km
2cm x 1/400.000cm=4km
1.x=4.2
X=8km
Haritada Alan Bulma
Soru: Gerçekte 900km² olan bir arsa 1/300.000 ölçekli bir haritada kaç cm² gösterilir?
1cm 3km
1cm 9km²
X 900km² 1/300.000cm=3km
x.9=1.900
x=100cm²
Alan Hesaplamalarında Ölçek Bulma
Soru: Gerçek alanı 256km² olan bir göl haritada 16cm² gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?
16cm² 256km²
1cm² x x=16 km² ise; kök dışına alırız ve
16.x=256.1 1/400.000km yazarız.
X=16km²
Soru: Gerçek alanı 196km² olan bir arsa, bir haritada 4cm² gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?
4cm² 196km²
1cm² x x=49km² ise; kök dışına alır yazarız.
1.196=4.x 1/700.000cm
X=49 km²
Haritada ölçek bulma çözümlü örnekler
Örnek-1 1 / 2.500.000 ölçekli bir haritada iki şehir arasındaki uzunluk 4 cm’dir. Bu iki şehir arasındaki gerçek uzunluk kaç km’dir?
Çözüm:
Ö = 1 / 2.500.000 GU = HU x ÖP
HU = 4 cm GU = 4 x 2.500.000
GU = ? km GU = 10.000.000 cm
GU = 100 km
Örnek-2 1 / 1.500.000 ölçekli bir haritada iki şehir arasındaki uzunluk 5 cm’dir. Bu iki şehir arasındaki gerçek uzunluk kaç km’dir?
Çözüm:
Ö = 1 / 1.500.000 GU = HU x ÖP
HU = 5 cm GU = 5 x 1.500.000
GU = ? km GU = 7.500.000 cm
GU = 75 km
Örnek-3 1 / 10.500.000 ölçekli bir haritada iki şehir arasındaki uzunluk 6 cm’dir. Bu iki şehir arasındaki gerçek uzunluk kaç km’dir?
Çözümü:
Ö = 1 / 10.500.000 GU = HU x ÖP
HU = 5 cm GU = 6 x 10.500.000
GU = ? km GU = 63.000.000 cm
GU = 630 km
NOT: Birimler onar onar büyür, onar onar küçülür.
mm cm dm m dam hm km
1000000 100000 10000 1000 100 10 1 km
Ölçeğin Bulunması
Ölçek = Haritadaki Uzunluk
Gerçek Uzunluk
Ö = HU
GU
Örnek-5 İki şehir arasındaki uzaklık gerçekte 640 km’dir. Harita üzerinde ise bu iki şehir arasındaki uzaklık 2 cm’dir. Haritanın ölçeği nedir?
Çözüm:
GU = 640 km Ö = HU 2 Ö = 1 /
HU = 2 cm GU 64.000.000 32.000.000
Ö = ?
GU = 640 km = 64.000.000 cm
Haritadaki Uzunluğun Hesaplanması
Haritadaki Uzunluk = Gerçek Uzunluk
Ölçeğin Paydası
HU = GU
ÖP
Örnek-6 A ile B şehri arasındaki uzaklık 550 km’dir. 1/5.000.000 ölçekli bir haritada bu iki şehir arasındaki uzunluk kaç cm olur?
Çözüm:
GU = 550 km HU = GU HU = 55.000.000 55 HU = 11 cm
Ö = 1/5.000.000 ÖP 5.000.000 5
HU = ?
GU = 550 km = 55.000.000 cm
Örnek-7
Gerçekte 100 km2 olan iki merkez arası haritada 25 cm2 olarak gösterildiğine göre haritanın ölçeği kaçtır?
GerçekAlan
Ölçeğin payda karesi:------------
Haritadaki Alan
Bu işlemde dikkat edilmesi gereken nokta çıkan sonuç payda karedir ve kök dışına çıkartılır ve ölçek olduğu için 5 sıfır ilave edilir.
Örnek-8
Arazi üzerindeki 84 km'lik uzunluk, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm gösterildiğine göre, haritanın ölçeği nedir?
Oran Orantıyla Çözüm :
84 km cm'ye çevrilir.
7 cm 8.400.000 cm'yi gösteriyorsa
1 cm x cm'yi gösterir.
-----------------------------------------------
x = 1 * 8.400.000 / 7 = 1.200.000 cm'dir.
Ölçek : 1 / 1.200.000'dir.
Formülde Yerine Koyarak Çözüm :
Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk
Ölçek (Payda) = 7 / 8.400.000
Ölçek (Payda) = 1.200.000 cm
Ölçek : 1 / 1.200.000'dir.
Örnek: 9 / 2.500.000 ölçekli bir haritada iki şehir arasındaki uzunluk 4 cm’dir. Bu iki şehir arasındaki gerçek uzunluk kaç km’dir?
Çözüm:
Ö = 1 / 2.500.000 GU = HU x ÖP
HU = 4 cm GU = 4 x 2.500.000
GU = ? km GU = 10.000.000 cm
GU = 100 km
NOT: Birimler onar onar büyür, onar onar küçülür.
mm cm dm m dam hm km
1000000 100000 10000 1000 100 10 1 km
Ölçeğin Bulunması
Ölçek = Haritadaki Uzunluk
Gerçek Uzunluk
Ö = HU
GU
Örnek-10 İki şehir arasındaki uzaklık gerçekte 640 km’dir. Harita üzerinde ise bu iki şehir arasındaki uzaklık 2 cm’dir. Haritanın ölçeği nedir?
Çözüm:
GU = 640 km Ö = HU Ö = 2 Ö = 1
HU = 2 cm GU 64.000.000 32.000.000
Ö = ?
GU = 640 km = 64.000.000 cm
Haritadaki Uzunluğun Hesaplanması
Haritadaki Uzunluk = Gerçek Uzunluk
Ölçeğin Paydası
HU = GU
ÖP
Örnek-11 A ile B şehri arasındaki uzaklık 550 km’dir. 1/5.000.000 ölçekli bir haritada bu iki şehir arasındaki uzunluk kaç cm olur?
Çözüm:
GU = 550 km HU = GU HU = 55.000.000 55 HU = 11 cm
Ö = 1/5.000.000 ÖP 5.000.000 5
HU = ?
GU = 550 km = 55.000.000 cm
Örnek-12
A ile B şehri arasındaki uzaklık 550 km’dir. 1/5.000.000 ölçekli bir haritada bu iki şehir arasındaki uzunluk kaç cm olur?
Çözüm:
GU = 550 km HU = GU HU = 55.000.000 55 HU = 11 cm
Ö = 1/5.000.000 ÖP 5.000.000 5
HU = ?
GU = 550 km = 55.000.000 cm