Dış Kuvvetler - Akarsu Aşınım ve Birikim Şekilleri

Dış Kuvvetler - Akarsu Aşınım ve Birikim Şekilleri

Coğrafya TR 20 Mayıs 2017

Akarsular;

• Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir.
• Denize veya göle ulaştığı yere ağız denir.
• Akarsu, özellikle dik yamaçlarda yatağını derine doğru aşındırır.
• Ağız kısmından kaynak kısmına doğru yaptığı aşındırma geriye doğru aşındırma denir.
• Aşınmanın ilerlemesi ile yatak eğimi azalır. Buna bağlı olarak geriye doğru aşındırma yavaşlar ve yana doğru aşındırma etkili olur.
• Akarsuyun yatağını derine doğru aşındırabileceği en son seviyeye kaide seviyesi denir.
• Kaide seviyesi genellikle deniz seviyesidir. Buna mutlak kaide seviye de denir.
• Bazen bir göl yada kapalı bir çukurluk da bir akarsu için kaide seviyesi olabilir. Bunlar da yerel kaide seviyesidir.

Genel Kaide Seviyesi

• Akarsu, çeşitli şekillerde aşındırarak yatağının eğimini giderek azaltır. En sonunda akarsu yatağı deniz seviyesine yakın ve çok az eğimli bir profil kazanır. Buna denge profili denir.

Akarsu Denge Profili

 • Bir akarsuyun belli bir kesitinde bir saniyede geçen su miktarına akım (debi) denir ve m³/sn olarak ölçülür. Akımın fazla olması aşınım faaliyetini de hızlandırır.

• Akarsuların kolları ile birlikte sularını topladığı alana akarsu havzası denir. Sularını deniz ve okyanuslara ulaştıran havzalara açık havza, ulaştırmayan havzalara ise kapalı havza denir.

Akarsu havzası

• Bir akarsuyun taşıdığı su miktarı; iklim, bitki örtüsü, buharlaşma, yağış türü ve miktarına bağlı olarak yıl içinde değişir.
Bu değişiklik akarsu rejimi olarak adlandırılır. Yıl içerisinde su seviyesinde belirgin bir değişiklik görülen akarsulara düzensiz rejimli akarsular, bu seviyenin çok fazla değişmediği akarsulara düzenli rejimli akarsular denir.

Akarsu rejimleri

AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Akarsu aşınım şekilleri

Akarsu Aşındırma Şekilleri Tablosu

1) VADİ:
Akarsu aşınım şekillerinden en önemlisi ve en yaygın olanıdır.

a) ÇENTİK VADİ
Akarsular, dik yamaçlarda hızlı akarak derine doğru aşındırmalar sonucu çentik vadileri (V şekilli vadileri) meydana getirir

Çentik Vadi


b) KANYON VADİ
Yatay tabakalı kolay çözünebilen geçirimli arazilerde, yağışların da yetersiz olması nedeniyle yamaçlar fazla işlenememektedir. Buna karşılık, derine aşındırma ön plândadır. Bu tür aşınım sonucu yamaçlar basamaklı bir görünüm kazanır. Bu vadilere "kanyon vadi" adı verilir . Bunlara en çok Akdeniz Bölgesi'ndeki kalker arazide rastlanır. Göksu vadisinde olduğu gibi

Kanyon Vadi

c) YATIK YAMAÇLI ( ASİMETRİK ) VADİ
Akarsular vadinin dirençli kesimlerini az, dirençsiz kesimlerini çok aşındırarak asimetrik vadiler oluşturur.

Yatık Yamaçlı Vadi

d) BOĞAZ ( U ) VADİ
Akarsular, sıradağları enine keserek boğaz vadileri meydana getirir.

Boğaz u Şekilli Vadi

e) GENİŞ TABANLI VADİ
        Akarsular, eğimin azaldığı yerde yatağını yana doğru aşındırarak geniş tabanlı vadileri meydana getirir.

Geniş Tabanlı Vadi

2) DEV KAZANI ( ŞELALE)
Akarsular yataklarındaki gevşek malzemeleri çabuk, sert ve dirençli kısımları daha geç aşındırırlar. Böylece çağlayan ya da çavlan(şelale) oluşur. Ülkemizdeki en tanınmışları, Manavgat Çağlayanı ile Düden, Muradiye ve Gürlevik şelaleleridir.

Dev Kazanı Şelale Coğrafya TR

3) PERİBACALARI
Volkanik bölgelerde bulunan tüflerin sel suları tarafından aşındırılmasıyla peri bacaları meydana gelir.
Bazı peri bacalarının üzerinde sert kayaçlardan oluşan şapka görünümlü kısımlar bulunur. Türkiye’de Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos çevresinde yaygındır.

Peribacaları Oluşumu

Peribacaları Nevşehir Ürgüp Göreme

4. Kırgıbayır (Badlands)
Yarı kurak iklim bölgelerinde, sel sularının bitki örtüsünden yoksun eğimli yamaçları dilik dilik aşındırmasıyla oluşurlar.
Türkiye’de, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır.

Kırgıbayır Badlands

5) PLATO ( Yayla= aynı anlamda kullanılsada yayla bir şekil değil bir faliyetin adıdır.)
Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanan çevresine göre yüksekte kalmış ggeniş düzlükler PLATO olarak adlandırılır.
Örnek : Cihanbeyli, Obruk, ( İç Anadolu ), Taşeli ( Akdeniz ),  Gaziantep ( G.doğu Anadolu ), Erzurum – Kars ( Doğu Anadolu )…

Plato Tuz Gölü ve Çevresi

6. Peneplen (Yontukdüz)
Akarsuların aşındırmasının son safhasında ortaya çıkan, deniz seviyesinde hafif dalgalı düzlüklerdir.

Peneplen Yontukdüz Coğrafya TR


AKARSU BİRİKİM ŞEKİLLERİ

Akarsu Briktirme Şekilleri

1) BİRİKİNTİ KONİSİ :
Dağ yamaçlarından inen akarsuyun, taşıdığı maddeleri, eğimin azaldığı
yerde koni şeklinde biriktirmesine denir. Birikinti konilerinin birleşmesiyle birikinti yelpazeleri oluşur.

Birikinti Konisi

2. DAĞ ETEĞİ OVASI
Dağ eteğinde, eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konileri ve yelpazelerinin zamanla yanlara doğru büyüyerek birleşmeleri sonucu oluşan ovalardır.

Dağ Eteği Ovası

3. DAĞ İÇİ OVASI
İki Dağ ve ova arasındaki birikinti konisi ve yelpazelerinin zamanla birleşmesiyle meydana gelen, az eğimli düzlüklerde oluşur.  Dağ eteği ovalarının birleşmesinden meydana gelir.  Erzurum Tercan Aşkale ovaları örnektir.

Dağ İçi Ovası

4. TABAN SEVİYESİ OVASI
  Akarsuların denize yaklaştıkları yerlerde taşıma gücü azalır. Böyle yerlerde akarsular, taşıdıkları malzemeleri biriktirirler ve ova yüzeyini alüvyal dolgu alanı haline getirirler. Deltaların  gerisinde  akarsuların kara  üzerinde  getirdikleri malzemeleri biriktirmesiyle  oluşurlar. Böyle oluşan düzlüklere TABAN SEVİYESİ OVASI denir.

Taban Seviyesi Ovası

5. DELTA OVALARI:
Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, denize döküldüğü yerde biriktirmesi sonucu, üçgene benzeyen düzlükler meydana gelir. Bunlara delta ovası adı verilir. Kısaca akarsuyun denizden yer kazanmasıdır. Örnek olarak Çukurova
Bafra
Çarşamba
Gediz
Bakırçay ovalarını verebiliriz.

Delta Ovası

Bir akarsuyun biriktirme yapabilmesi için :
Yatak eğiminin azalması
Akış hızının azalması
Taşıma gücünün azalması
Taşıdığı yük miktarının artması gerekir
6) IRMAK ADASI:
Akarsu eğiminin azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde, taşınan alüvyonlar ve kumlar küçük adacıklar şeklinde biriktirilir. Bunlara IRMAK ADASI(kum adacıkları) denir. . Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Kızılırmak yataklarında bunlara benzer örnekler görülür

Irmak adası

AŞINIM VE BİRİKİMİN BİRLİKTE ETKİLİ OLDUĞU ŞEKİLLER
MENDERES ( BÜKLÜM ) : Akarsuların, eğimlerinin azaldığı yerlerde kıvrılarak akarlar. Akarsuyun,  yatak eğiminin azaldığı yerlerde sağa sola çarparak kıvrımlar ( büklümler ) yapmasıdır. Menderes hem aşındırma hem de biriktirme şeklidir. Örnek : B. ve Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay,    Seyhan, Ceyhan..

Menderes Büklüm

Menderesler oluşturan bir akarsuyun;
Yatak eğimi azalmıştır.
Akarsu hızı azalmıştır.
Uzunluğu artmıştır.
Aşındırma gücü  azalmıştır.
Biriktirme faaliyetleri yaygındır.

TARAÇA (SEKİ)
Alüvyal tabanlı vadi üzerindeki akarsuların, yeniden canlanarak, yatağını kazması sonucunda oluşan yüksekte kalmış eski vadi tabanlarıdır.

Seki Taraça cografyatr

Bunu Paylaşabilirsiniz.

Kıta nedir ve kaç tane kıta vardır?

Coğrafya TR 14 Ocak 2024

YKS'ye Hazırlık Bambu Ağacına Benzer

Coğrafya TR 12 Şubat 2023

Adı Günümüzde Var Olmayan Ülkeler

Coğrafya TR 12 Şubat 2023

Pharos-İskenderiye Feneri

Coğrafya TR 12 Şubat 2023

Büyük Rift Vadisi Nereye Diyoruz

Coğrafya TR 07 Şubat 2023

Ökümen

Coğrafya TR 17 Aralık 2020

Aysberg

Coğrafya TR 01 Ocak 2021

Anökümen

Coğrafya TR 17 Aralık 2020

Aerosol

Coğrafya TR 01 Ocak 2021

Abrazyon Platformu

Coğrafya TR 16 Aralık 2020