Türkiye'nin Dağları
Coğrafya TR 20 Mayıs 2020
Türkiye’nin dağları genelde doğu – batı yönlü uzanmaktadır. Ülkemizdeki dağların bu uzanışını belirleyen faktör ise sıkıştırılma yönüdür. Türkiye’nin dağları oluşum bakımından kıvrım dağlar, kırık dağlar ve volkanik dağ türlerini içermektedir. Kpss coğrafya dersi açısından önemli olan bu konuyu şimdi ayrıntılarıyla işleyelim.
Türkiye’nin Dağları
Türkiye’nin dağları konusuna Türkiye’de bulunan kıvrımlı dağlarla başlayalım.
1) Kıvrım Dağları: Kpss soruları açısından önemli olan kıvrımlı dağlar, levhaların sıkıştırmasına bağlı olarak esnek tabakaların kıvrılarak yükselmesiyle oluşan dağ türleridir. Yüksekte kalan yerlere antiklinal, çank şeklinde alçakta kalan yerlere de senklinal adı verilir.
* Türkiye’nin dağları içinde yer alan kıvrımlı dağlar:
Türkiye’nin dağları içinde oluşum yönüyle en çok bulunan dağ türü kıvrımlı dağlardır.
- Kuzey Anadolu Dağları : Karadeniz kıyısına paralel uzanan kıvrımlı dağlardır. Kuzey Anadolu Dağları, Ilgaz, Canik, Küre, Bolu, Giresun, Rize, Deveci, Kaçkar, Çimen, Mescit, Kop, Köroğlu, Yalnızçam gibi dağlardan oluşmaktadır.
- Toros Dağları: Kpss sorularında sıkça karşılaştığımız diğer kıvrım dağları da Akdeniz kıyısına paralel uzanan Toros kıvrımlı dağlarıdır. Ülkemizde Toros dağları Batı Toroslar, Orta Toroslar ve Güneydoğu Toroslar olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
– Batı Toroslar: Söğüt, Bey, Barla, Sultan, Geyik, Karakuş ve Dedegöl dağlarından oluşmaktadır.
– Orta Toroslar: Aladağlar, Bolkar, Engizek, Tahtalı, Maraş (Ahır) ve Binboğa dağları Orta Toroslarda yer almaktadır.
– Güneydoğu Toroslar: Bingöl, Hakkari gibi dağlarla, Gündeydoğu Anadolu Bölgesi’ni kuzeyden kuşatan dağlardır.
- Doğu Anadolu Bölgesi: Buradaki kıvrım dağları Cilo, Mercan, Malatya, Karasu, Munzur, Allahuekber, İspiriz, Mengen dağlarından oluşmaktadır.
- İç Anadolu Bölgesi: Elmadağ, Akdağlar, Köse Dağları ve Tecer dağlarından oluşmaktadır.
- Marmara Bölgesi: Yıldız (Istranca), Samanlı, Koru, Işıklar ve Biga dağlarından oluşmaktadır.
- Ege Bölgesi: Demirci, Eğrigöz, Emirdağ ve Sandıklı dağları da Ege Bölgesindeki kıvrım dağlarını oluşturmaktadır.
2) Kırık Dağlar: Basınca uğrayan ve kıvrılmayacak kadar sert olan kütlelerin kırılmasıyla oluşan dağ türleridir. Kırılma ile meydana gelen yüksek yerlere Horst, alçak çöküntü alanlarına da Graben denilmektedir.
Kpss genel kültür coğrafya sorularına karşımıza çıkan kırık dağlar en fazla Ege Bölgesinde yer almaktadır.
Ege Bölgesinin Kuzeyinden Güneyine doğru Horst ve Graben oluşumunun etkileri gözükmektedir. Kuzeyden Güneye doğru bir dağ (horst) ve bir akarsu (graben) sırasını takip etmektedir.
- Kazdağı
Edremit
- Madra Dağı
Bakırçay
- Yuntdağı
Gediz
- Bozdağlar
Küçük Menderes
- Aydın Dağları
Büyük Menderes
- Menteşe Dağları
Ege Bölgesi’nde yukarıdaki gibi bir dağ (horst) ve bir akarsu (graben) kuzeyden güneye doğru sıra izlemektedir.
Akdeniz bölgesindeki Nur (Amanos) Dağları da kırık dağlara örnektir.
3) Volkanik Dağlar: Kpss açısından bir diğer önemli dağ türü de volkanik dağlardır. Volkanik dağlar, yerin içindeki kızgın ve akışkan magma tabakasının dirençsiz zayıf bölümlerden yüzeye çıkması ve katılaşması sonucu oluşmaktadır.
Genelde fay hatları üzerinde bulunan volkanik dağların diğer dağlardan bir farkı da arazide tek olarak bulunmalarıdır.
* Türkiye’nin Dağları içinde yer volkanik dağlar:
- Doğu Anadolu Bölgesi: Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut Dağları.
Türkiye’nin dağları içinde volkanik arazinin en geniş yer kapladığı bölge Doğu Anadolu Bölgesi’dir.
- İç Anadolu Bölgesi: Erciyes, Melendiz, Hasandağ, Karacadağ ve Karadağ İç Anadolu Bölgesi’ndeki volkanik dağlardır.
- Ege Bölgesi: Manisa – Kula konileri.
- Marmara Bölgesi: Uludağ.
- Akdeniz Bölgesi: Hatay – Hassa.
- Güney Doğu Anadolu: Karacadağ.
Güney Doğu Anadolu bölgesindeki Karacadağ, lav tabakasının aşırı akışkanlığından dolayı Türkiye’nin en geniş konili volkan dağı olma özelliğini taşımaktadır.
Türkiye’nin dağları içinde şu anda aktif bir volkanik dağ yoktur.
Türkiye’nin Dağları ve Diğer Özellikleri
- Türkiye’nin dağları 3. jeolojik zamanda oluşmuş, Alp – Himalaya kıvrım dağ kuşağına dahil genç oluşumlu bir yapıya sahiptir.
Türkiye’nin dağları içinde yer alan bazı dağlar, 4. jeolojik zamandaki buzullaşmanın etkisinde kalan dağlardır. Ağrı, Kaçkar, Bolkar, Buzul Dağları vs.
- Ülkemizin doğusuna doğru yükseltiler artmaktadır ve genelde yükseltiler 1500 metrenin üstündedir.
- Türkiye’nin dağları Karadeniz ve Akdeniz’de kıyıya paralel, Ege’de ise kıyıya dik olarak uzanır.
Türkiye’nin dağları ulaşım, yağış, turizm, kıyı tipi, Nüfus dağılımı, İklim çeşitliliği, tarım alanları ve kıta sahanlığı üzerinde etkili olmuştur.
- Türkiye’nin dağları içinde en yüksek 5 dağı sırasıyla Büyük Ağrı (5137 m), Buzul (4166 m), Süphan (4058 m), Kaçkar (3932m) ve Erciyes (3917 m) dağlarıdır.
Türkiye’de dağların kıyı çizgisine uzanış tarzı çeşitli sonuçları da beraberinde getirmiştir.
Dağlar Kıyıya Paralelse
- Kıta sahanlığı dardır.
- Boyuna kıyı tipi oluşur.
- Delta oluşumu zordur.
- Kıyı kesimlerin girintisi ve çıkıntısı azdır. Dolayısıyla koy, körfez oluşumu azdır.
- Falezler fazladır.
- Kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılığı çoktur.
- Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım zordur, geçitlerle ulaşım sağlanır.
- Yamaç yağışları görülür.
- Nüfus ve bitki örtüsünün dağılım sınırları çizilmiş gibi olur. Yani iç kesimlere farklılıklar oluşmaktadır.
Dağlar Kıyıya Dikse
- Kıta sahanlığı geniştir.
- Enine kıyı tipi oluşur.
- Delta oluşumu kolaydır.
- Kıyı kesimlerin girintisi ve çıkıntısı fazladır. Dolayısıyla koy, körfez oluşumu fazladır.
- Falezler azdır.
- Kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılığı azdır. Ulaşım kolaydır.
- Yamaç yağışları azdır.
- Nüfus ve bitki örtüsünün dağılımı iç kesimlerle daha dengelidir.
